Polye, karstik karakterli geniş arazilerde oluşan ova görünümlü büyük çukurlardır. Karstik aşındırma şekillerinin en büyüğüdür.
Polye Nedir, Nerelerde Görülür?
Polye, çok büyük karstik çukurlara verilen addır. “Karstik ova” olarak da ifade edilir. Kilometrelerce uzunlukta olabilen polye; lapya, dolin, uvala ve obruk olarak tabir edilen yeryüzü şekillerinin en büyüğüdür. Polye, yüksek dağlar arasında oluşur. Geniş düzlükler ve ovalar genel olarak “polye” olarak tanımlanır. Çözülebilen kayaların veya kireçtaşlarının çözülmesi, dolin, uvala, lapya gibi erime çukurlarının birleşmesiyle ortaya çıkar. Sırpça “ova” anlamına gelen polye, coğrafya literatürüne de bu dilden girmiştir. Ancak ovalar için değil “karstik düz çukurlar” için kullanılır. Örneğin; Muğla ili ve Akseki ilçesinin alanlarının karakteri polye oluşumudur.
Polyenin Özellikleri Nelerdir?
Polye, uzunluğu ve genişliği 30-40 kilometreyi bulabilen, hatta daha çok geniş ovalar ve arazilere denir. Ancak polyelerin normal ovalardan bazı farklılıkları vardır. Karstik bölgelerde oluşan polyeyi daha yakından tanımak için “karstik” ifadesini biraz açalım.
Karstik; aşınmaya karşı direnci olmayan ve kolay eriyebilen arazilere verilen genel bir tanımdır. “Karst” olarak literatüre giren bu tür bölgeler kayaçların erimesiyle oluşan yeraltı akıntılarını barındıran, kireçtaşı ve dolomit mineralleri içeren bölgelerdir. En küçük aşındırma şekline “lapya” denir. Büyüklük sırasına göre dolin, uvala ve obruklar karstik yer şekilleridir. En büyük karstik oluşuma veya göllere de polye adı verilir.
Polyelerin üzerine sürekli veya geçici göl veya göletler bulunur. Bu tür polyelere “gölova” adı da verilmektedir. Gölovalar şöyle oluşur: Polyeler, çukur arazilerdir. Yağmur suları bu çukurlarda kalır. Polyelerin tabanında veya kenarında bulunan ve “düden” olarak ifade edilen karstik kayaçlar bu suları emerek drene eder, yani yeraltına boşaltır. Yağış miktarı arttığında, sel oluştuğunda veya atıklar sebebiyle düdenler tıkanır. Bu sebeple polyelerin tabanında göller veya gölcükler oluşur. Böyle bir oluşum sonucu polyeler “gölova” olarak tanımlanır. Örneğin, Arnavutluk ve Yugoslavya arasındaki İşkadra Gölü de bir polyedir.
Polyelerin tabanlarında alüvyonların birleşmesiyle karstik ovalar oluşur. Alüvyonlar, akarsuların taşıdığı çakıl taşı, kil, kum gibi taş ve kaya parçalarının elverişli alanlarda birikmesiyle oluşan tortulara denir. Bu şekilde alüvyonlar geniş vadilerin veya polyelerin tabanlarında ovalar oluşturur. Karstik ovalar veya polyeler genellikle fay hatları üzerinde bulunur. Bu sebeple polyelerde sıcak su kaynakları da bulunur.
Ülkemizdeki Polyeler Nerelerde Bulunur?
Türkiye’de genellikle Akdeniz ve İç Batı Anadolu bölgelerinde, Toroslar ve çevresinde polyeler görülmektedir. Türkiye’de başlıca polyeleri şöyle sıralayabiliriz: Muğla, Milas, Seki, Bozova, Akseki, Elmalı, Kestel, Gembos, Korkuteli, Acıpayam, Tefenni, Tavas, Çivril, Yellice, Şuhut, Güngörmez, Karabedir, Çukurkaya…
Türkiye’deki en büyük polyeler şunlardır: Elmalı Polyesi 200 kilometrekare, Kestel Polyesi 128 kilometrekare, Bozova Polyesi 114 kilometrekare, Muğla Polyesi 48 kilometrekare, Gembos Polyesi 42 kilometrekare…
Karstik Aşındırma Şekilleri
Karstik şekiller ve ovalar, yağışlar ve yeraltı sularının etkisiyle meydana gelen aşınmalar sonucu oluşur. Bu şekiller büyüklüklerine göre çeşitli adlarla tanımlanır.
Karstik şekiller büyüklük sıralarına göre şöyledir;
Lapya: Kalkerli yamaçlarda oluşan küçük oluklardır. Yağmur ve kar sularının yüzeyi eritmesi ile ortaya çıkar. Oluk, oyuk, delik, çukur veya kanal gibi tiplerde oluşabilir. Düz arazilerde oyuk ve çukur şeklinde, eğilimli arazilerde oluk ve kanal şeklindedir. Büyüklükleri birkaç santimetreden 10-15 metreye kadar çıkabilir. Toros ve Bolkar dağlarında lapya oluşumları fazladır.
Dolin: Kalker paltolar üzerinde görülür. Lapyaların birleşmesiyle ortaya çıkar. Derinlikleri fazla değildir, geniştir. Oval şekilli erime, kapalı veya yarı açık çukurlardır. Halk arasında “kokurdan” ve “koyak” gibi adlarla da tanımlanır. Erime ve Çökme dolinleri olarak ikiye ayrılır. Erime Dolinleri; kalker yüzeylerini yağmur sularının eritmesi ile ortaya çıkar. Çökme Dolinleri; Yeraltı mağaralarının tavanlarının incelmesi sonucu çökmesi ile ortaya çıkar. Derinlikleri fazladır. Yamaçları eğimlidir, tabanlarında iri bloklar bulunur. Batı ve Orta Toroslar’da yaygın olarak dolin görülür.
Uvala: Derinleşen ve genişleyen dolinlerin birleşmesiyle ortaya çıkan büyük çukurlardır. Tabanlarında kalker çıkıntıları vardır. Düzensiz şekle sahiptir. Uludağ Dağtepesi’nde uvalalar görülür.
Polye Nedir, Nerelerde Görülür?
Polye, çok büyük karstik çukurlara verilen addır. “Karstik ova” olarak da ifade edilir. Kilometrelerce uzunlukta olabilen polye; lapya, dolin, uvala ve obruk olarak tabir edilen yeryüzü şekillerinin en büyüğüdür. Polye, yüksek dağlar arasında oluşur. Geniş düzlükler ve ovalar genel olarak “polye” olarak tanımlanır. Çözülebilen kayaların veya kireçtaşlarının çözülmesi, dolin, uvala, lapya gibi erime çukurlarının birleşmesiyle ortaya çıkar. Sırpça “ova” anlamına gelen polye, coğrafya literatürüne de bu dilden girmiştir. Ancak ovalar için değil “karstik düz çukurlar” için kullanılır. Örneğin; Muğla ili ve Akseki ilçesinin alanlarının karakteri polye oluşumudur.
Polyenin Özellikleri Nelerdir?
Polye, uzunluğu ve genişliği 30-40 kilometreyi bulabilen, hatta daha çok geniş ovalar ve arazilere denir. Ancak polyelerin normal ovalardan bazı farklılıkları vardır. Karstik bölgelerde oluşan polyeyi daha yakından tanımak için “karstik” ifadesini biraz açalım.
Karstik; aşınmaya karşı direnci olmayan ve kolay eriyebilen arazilere verilen genel bir tanımdır. “Karst” olarak literatüre giren bu tür bölgeler kayaçların erimesiyle oluşan yeraltı akıntılarını barındıran, kireçtaşı ve dolomit mineralleri içeren bölgelerdir. En küçük aşındırma şekline “lapya” denir. Büyüklük sırasına göre dolin, uvala ve obruklar karstik yer şekilleridir. En büyük karstik oluşuma veya göllere de polye adı verilir.
Polyelerin üzerine sürekli veya geçici göl veya göletler bulunur. Bu tür polyelere “gölova” adı da verilmektedir. Gölovalar şöyle oluşur: Polyeler, çukur arazilerdir. Yağmur suları bu çukurlarda kalır. Polyelerin tabanında veya kenarında bulunan ve “düden” olarak ifade edilen karstik kayaçlar bu suları emerek drene eder, yani yeraltına boşaltır. Yağış miktarı arttığında, sel oluştuğunda veya atıklar sebebiyle düdenler tıkanır. Bu sebeple polyelerin tabanında göller veya gölcükler oluşur. Böyle bir oluşum sonucu polyeler “gölova” olarak tanımlanır. Örneğin, Arnavutluk ve Yugoslavya arasındaki İşkadra Gölü de bir polyedir.
Polyelerin tabanlarında alüvyonların birleşmesiyle karstik ovalar oluşur. Alüvyonlar, akarsuların taşıdığı çakıl taşı, kil, kum gibi taş ve kaya parçalarının elverişli alanlarda birikmesiyle oluşan tortulara denir. Bu şekilde alüvyonlar geniş vadilerin veya polyelerin tabanlarında ovalar oluşturur. Karstik ovalar veya polyeler genellikle fay hatları üzerinde bulunur. Bu sebeple polyelerde sıcak su kaynakları da bulunur.
Ülkemizdeki Polyeler Nerelerde Bulunur?
Türkiye’de genellikle Akdeniz ve İç Batı Anadolu bölgelerinde, Toroslar ve çevresinde polyeler görülmektedir. Türkiye’de başlıca polyeleri şöyle sıralayabiliriz: Muğla, Milas, Seki, Bozova, Akseki, Elmalı, Kestel, Gembos, Korkuteli, Acıpayam, Tefenni, Tavas, Çivril, Yellice, Şuhut, Güngörmez, Karabedir, Çukurkaya…
Türkiye’deki en büyük polyeler şunlardır: Elmalı Polyesi 200 kilometrekare, Kestel Polyesi 128 kilometrekare, Bozova Polyesi 114 kilometrekare, Muğla Polyesi 48 kilometrekare, Gembos Polyesi 42 kilometrekare…
Karstik Aşındırma Şekilleri
Karstik şekiller ve ovalar, yağışlar ve yeraltı sularının etkisiyle meydana gelen aşınmalar sonucu oluşur. Bu şekiller büyüklüklerine göre çeşitli adlarla tanımlanır.
Karstik şekiller büyüklük sıralarına göre şöyledir;
Lapya: Kalkerli yamaçlarda oluşan küçük oluklardır. Yağmur ve kar sularının yüzeyi eritmesi ile ortaya çıkar. Oluk, oyuk, delik, çukur veya kanal gibi tiplerde oluşabilir. Düz arazilerde oyuk ve çukur şeklinde, eğilimli arazilerde oluk ve kanal şeklindedir. Büyüklükleri birkaç santimetreden 10-15 metreye kadar çıkabilir. Toros ve Bolkar dağlarında lapya oluşumları fazladır.
Dolin: Kalker paltolar üzerinde görülür. Lapyaların birleşmesiyle ortaya çıkar. Derinlikleri fazla değildir, geniştir. Oval şekilli erime, kapalı veya yarı açık çukurlardır. Halk arasında “kokurdan” ve “koyak” gibi adlarla da tanımlanır. Erime ve Çökme dolinleri olarak ikiye ayrılır. Erime Dolinleri; kalker yüzeylerini yağmur sularının eritmesi ile ortaya çıkar. Çökme Dolinleri; Yeraltı mağaralarının tavanlarının incelmesi sonucu çökmesi ile ortaya çıkar. Derinlikleri fazladır. Yamaçları eğimlidir, tabanlarında iri bloklar bulunur. Batı ve Orta Toroslar’da yaygın olarak dolin görülür.
Uvala: Derinleşen ve genişleyen dolinlerin birleşmesiyle ortaya çıkan büyük çukurlardır. Tabanlarında kalker çıkıntıları vardır. Düzensiz şekle sahiptir. Uludağ Dağtepesi’nde uvalalar görülür.
